قطعاتی از اشعار یاغشی مأمد در «اشعار سروده شده در اسارت» -2

صحرای چلکن – (XIXaa)

تورنتو – خوجه نفس نیوز: … دیوان اشعار یاغشی مأمد پراز غم، غصه، درد و آلام است. اشعار و احساساتی که در شرایط سخت زندان قرن نوزدهم تزاریسم در جاهائی دور از خانه و کاشانه در زندان وارونژ، و یادآوری این که؛ به گرو سپردن سه تا از بچه های بیگناه که هنوز غیر از آغوش مادر جائی را ندیده اند، جان و تن یاغشی مأمد را بریان می کرد.

حوادث و وقایعی که در زندان برای یاغشی مأمد اتفّاق افتاده است پر از تراژدی و لبریز از غم و اندوه و غُصّه است. یکی از سنگین ترین رخدادی که برای وی اتفاق افتاده، از دست دادن پدرش در زندان بوده است. قیاتخانی که زمانی بر مسند منصب خانی نشسته و در بزرگترین رویدادهای تاریخی جهان مشارکت داشته و در ایامی که برای شرکت در مذاکرات صلح ایران و روس در باکو و قفقاز حضور می یافته و با استقبال پذیرفته می شده است، با تکیّه بر پشتیبانی پادشاه روس بر علیه دولت بزرگی مثل ایران جبهه باز کرده بود، پدری که در باکو و تفلیس با احترامات رسمی و با جاه و شوکت استقبال می شده است، آمد و آمد امروز به دور از وطن و کاشانه و اولاد اهل خانه در اینجا شاهد مرگ وی بودن در زندان تفلیس بعدار این همه سن و سال /80 سالگی/، از فرط جدائی، از رمق افتاده، از فرط گریه و زاری و تشنگی و گرسنگی کشیدن ها و کور شدن چشم هایش بعداز چهارسال از دنیا برود و حتّی به یاغشی مأمد اجازه حضور در دفن پدر پیرش را هم نداده اند، برای یاغشی مأمدی که تازه به کاملیّت خود رسیده و غیلاو انداخته بود، فاجعه بسیار دردناک و سنگینی بود. تحمل زندان و عذابی که در نتیجه مرگ پدرش در زندان متحمّل می شده است، جان و تن وی را بریان می کرد. همه و همه این تصاویر در اشعار جانگداز یاغشی مأمد انعکاس تراژدیکی یافته و به تار و پود درمی آید.

علاوه بر آن ها امید کندن های یاغشی مأمد بعداز عریضه و تقاضاهای بی شمار، پی بردن به زندان ابدی بودن را با جان و تن خود حس و افتادن به روح مردگی و پسیمیستیک از جمله پی آمدهای این زندان بود وی بعداز هشت سال در زندان وارونژ از دنیا میرود. … وی در مدتی که در زندان بوده «دیوان اشعارش در اسارت» را کامل نموده است و آن را تبدیل به «سالنامه زندان» نموده بود. اشعار یاغشی مأمد را از هر لحاظ و هر زاویه بنگری شاهد صنایع درخشان قطعات ادبی ملی مان را بر بستر یک واقعه رئال تاریخی می بینی. … اینک بقیّه اشعار را به دقّت خوانندگان ارجمند می رسانیم. قطعاً مرور آن، برای یکبار هم که شده می ارزد! …

د. خ. اونق – تورنتو – 2018/02/01

(دیوان «اشعار نوشته شده در اسارت» نوبسنده: یاغشی مأمد خان یمودسکی)

ینه ده یاد ایله منی /بازم یادآر مرا/ هیچ توکمنمز منینگ (بو) گونیم، ارتأم، بریان بولوب، سوراب شول یاقا ییرتان، گوراوغلی باطریم، شول بردی کورده، شو خسته جانیما تارا ایستارین. ترجمه: هیچ تمام نمی شه امروز و فردایم، یقه گریبان در جستجویم، بریان شده هایم، چو کوراوغلی شجاع است، آن «بردی کُر» ام، این تن بی رمق ام، کوکب اقبال می خواهد. ****** هیچ قدریمنی بیلمز اوزگه ایلات لار، خاطرام ساقلاغان، شول عزیز کورد لر، روشنیم، دیده لر قالدی ذریاد لار، شولار اوچین مهریبان لیق قلغای سیز! ترجمه: ایلات بیگانه مرا بی ارزش دانند، قدر و عزّت دانند آن عزیزان «کورد»، چشم روشنانم، عزیز ذریادم پشت سر بماند، بر خاطر آن ها مهربانی کن دوستان شما! ****** دوست بیلن دوشمانیم بولدولار عیان، کیم دیر منینگ خاطرامنی ساقلایان، حرمتغا مناسب، شول ایسگلدی خان، اونوتما، هر زمان یاد ایله منی! ترجمه: دوست و دشمنانم شدند آشکار، چه کسی کند حفظ، عزّت و خاطر، لایق احترام است چو «ایستگلدی خان»[1]، فراموش نکنید یاد آر هر زمان. ***** گیره دوشدیم رجپ آیی، آیریلدیم ایلدن جدایی، دنگیم – دوشیم، آقا – اینی، گأه – گأه یاد ایلأنگیز منی. ترجمه: گرفتار شدم در ماه رجب، جدا شدم از ایل وجب به وجب، دوستان و یاران، داداش و اخی، گاه – گاه یاد کنید از من خاطری. ***** پیتربورگا گؤندردیلر خبریم /به پیتربورگ رسانیدند خبرم/ پیتربورگا گوندردیلر خبریم، اشیدیپ آغلاسین قارداش دوغانیم، حسن آقا دیین هامراق یگنیم، سن آغلاغیل منینگ اوچین «وای» دییب. ترجمه: خبرم را به پیتربورگ رساندند، بشنوید، زاری کنید برادران خویشم، خواهرزاده مهربانم ای «حسن آقا»، گریه کن یاد مرا با های های آوا، ****** یاغشی آدام یمان دییپ آیتدی لار، غافل لیقدا ناحق یردن توتدی لار، اون ایکی آی غا وعدامیزه (التدی لر)، اشیدیپ آغلانگیز. ناچار دوغان لار. ترجمه: بد نشان دادند انسان نیک را، در غفلت به ناحقّ گرفتند مرا، در دوازده ماه بوعده گاه رساندند، بشنوید، زاری کنید برادران ناچار. ******* پیتربورگ دیگنی* بیر اوزاق یول دیر، تیز گلر دیگنی تامامی آل دئر، آخرقی وعدامیز اون ایکی آی دیر، اوندان سونگرا چأک گریبان[2] بولدونگ لار. ترجمه: پیتربورگ که می گویند راه درازیست، امید برگشتن همگی راست لاف است، آخرین وعده گاه دوازده ماه است؛ بعداز آن … ……………… یقه گریبان … ……………………………..بگریستم. … ****** هر آییم بیر یئل دیر، بیر گونیم آی دیر، نیچیکسی منزیل دیر، نیچیکسی جای دیر، قبله گاهیم موندا کوپ نا مدار دیر،[3] شونونگ اوچین استخوانیم کول بولدی. ترجمه: هر ماه ام همچو یکسال، هر روزم ماه است، چه منزل فاصله ها، چه نوع مکان است، قبله گاهم در اینجا ناتوان است، باین دلیل استخوانم خرد شدند. ******* گلسه خوشنود بولارمیقام؟ آیا بیاد پاسخ خوشنود می شوم؟ تفلیس گه کاغذ یتیردیم، غایغی – غصّه دا یاتیردیم، انتظار بولوپ اوتیردیم، گلسه خوشنود[4] بولارمیقام؟ ترجمه: به تفلیس نامه نوشتم، در غم و غصّه نشستم، به انتظار پاسخ دل بستم، آیا بیاد پاسخ خوشنود می شوم؟ ****** گلیبان یولونگ قارادیم، هر گونده سوراپ آرادیم، فکر ادیب، آغلاب – انگردیم، گلسه خوشنود بولارمیقام؟ ترجمه: برای دریافت پاسخ به راه نگریستم، هر روز و هر ساعت سراغ گرفتم، اندیشیدم، گریستم – یقه گریبان شدم، آیا بیاد پاسخ خوشنود می شوم؟ ***** باردی، کاغذ، اوقاپ گؤردی، شهادت سیز یالغان بیلدی، فکر اتدی، دوردی، اویلاندی، گلسه خوشنود بولارمیقام؟ ترجمه: نامه رسید، دیدند و خواندند، بدون شهادت دروغ پنداشتند، فکر کرد و نشست اندیشه نمود، آیا بیاد پاسخ خوشنود می شوم؟ ****** مرخص جوغابینگ اشیدسم،[5] آخ، گیدندن سلام گوندرسم، قارداش لاریم خوشنود اتسم، آخ، شول گون مانگا بولارمیقا؟ ترجمه: کاشکی جواب مرخصی بشنوم، آه اگر کسی برود سلام بفرستم، برادرانم را خوشنود کنم، آخ، آن روز برایم خواهد پی آمد؟ ****** دوشمان لار باردی بوشلادی، ییغیلدی مصلحت قیلدی، اون مونگ تومن پول یوللادی، چشمی روشن بولسین ایلیم.  ترجمه: دشمنان آمدند و مژده ها دادند، جمع شدند و مشورت کردند، ده هزار تومان پول فرستادند، چشمتان روشن باد ایل و تبارم. ***** کؤپ فکر مصلحت قیلدی، حمزه خان بوینونا آلدی، حکمأن اورس بردی بیلدی، غارری دوشماندان دوست بولماز.[6] ترجمه: مشورت کردند با اندیشه زیاد، حمزه خان بگردن گرفت و مسئول شد، «- روس ها حتماً مرا تحویل می دهند!»، دشمن پیر نشود هرگز همچو دوست. ***** اؤزگه بار ایشین بیتیردی، برمه دی قاودی غایتاردی، اون موٚنگ تومن پول گتیردی، بیزنی ساتین آلماق اوچین. ترجمه: کار مربوط به خود را انجام داد، تحویل ندادند مرا، از در بیرون شد، ده هزار تومان پول آورده بودند، برای خریدن من از روس ها به خود. ***** غیراتی یوق، نامیس – عاری، گلدی تمام دنگ – دوشلاری، دوغان – قارداشیم نینگ بیری، غافل لیقدا ساتدی منی، ترجمه: بی غیرت است و بی عار و ناموس، آمد همه دوستان وی به خاموش، از بین اقوام یکی قوم و خویش، انداخت مرا در غفلت فروش. ***** تهران شهرینه /به شهر تهران/ اجیزلاپ کونگلیم بوزولدی، ایل – گوٚندن الیم اوزیلدی، شو گون عرضامیز یازیلدی، یتیشدی تهران شهرینه. ترجمه: عاجزانه دلم شکسته شد، دستم از ایل و تبارم کنده شد، امروز عریضه ما نوشته شد، حالا به شهر تهران رسید. ****** اشیدیپ شادمان بولدونگیز، گویا الینگیزده بیلدینگیز، خبرنامه گوندردینگیز، کل ایرانا – تورانا. ترجمه: شنیدید و شادمان شدید، گویا در دست خود پنداشتنید، خبرنامه ها پخش کردید، به کل ایران و توران. ****** جگریم یاندی، آلیشدی، خبریم عألمه دوشدی، قارداشلاریم زار انگرشدی، قره گییپ، قان آغلانگیز. ترجمه: جگرم سوخت، آتشم بگرفت، خبرم بیافتاد، به بام عالم برفت، برادرانم زاری کردند و بگریستند، بپوشید سیاه همچو خون بگریید. ****** اوتوز یئل غوللوغیمیز ییتدی، مخمدشاه دیئنینی اتدی، بیزنی شو گون آلداپ توتدی، راضی بولینگ دنگیم – دوشیم. ترجمه: سی سال خدمات ما بسوخت و برفت، فرمان محمدشاه برآورده شد، امروز با مکر و تزویر به دام بیانداخت، راضی باشید دوستان و یاران دلیر… ****** نیلایین /چه کنم/؟ اولکامدن آیریلیب، عشرت قلمادیم، شاد بولوپ، بگنیب، بیر گون گولمدیم، نیچه گوندن باری ایل – گون گورمدیم، رخصت یوق دیر، گیده بیلمن، نیلایین؟ ترجمه: بعداز جدائی از سرزمینم، عشرت ندیدم، یک روز هم نشد خرسند بشم، شاد بشم، مدت ها است از ایل و تبارم جدا شده ام، رخصت نیست، نا ندارم بروم، چه باید کنم؟ ***** من توتولدیم آوازاما، آدیما، یانار بولدوم نا حق ایشینگ اودونا، هر چند قُوم – قارداش دوشر یادیما، آقار گؤزلریمنینگ یاشی، نیلایین؟ ترجمه: من اسیر شدم با نام و شهرت، افتادم به ناحق در آتشم سوخت، هرچند اقوام و خویشان بخاطر می آد، اشک روان است چشمانم، چه باید کنم؟ ****** اجیزلأپ دیر کونگلیم کاغذ دان یوقا، سیغیندیم الله غا، یالباردیم حاقا، مانگا جبر ادنینگ حق اویون ییقا، عالیم کونگلیم، یاندی جانیم، نیلایین. ترجمه: از کاغذ نازکتر شد، عاجز شد دلم، به تمنای حقّ، به الله پناه ببردم، ویران شود کاشانه اش آنکه کرده ظلم، دل عالمانه ام، سوخت جانم، چه بایدکنم. ***** منینگ شوندان گیتمک لیگیم گمانه، شاه لاری من گتیردیم – له آمانه، شول سبب لی غالدیم نیجه زمانه، شوندا جاییم بوش قالدی (- لا)، نیلایین. ترجمه: از اینجا محال است آزاد بشوم، شاهان را به آمان آورده بودم، به این سبب ماندم در طول ایّام، جایگاهم خالی ماند، چه باید کنم؟ ****** توضیحات: [1] . از قوم و خویشان «قزاق» در آن نواحی «ایستگلدی خان» بوده است. [2] . چأک گیریبان بولماق – یاقانگی یئرتئپ آغلاماق. (یقه گریبانه گریه کردن) [3]. نأمئدار دئر – ائنجالئق سئزلانماق، نأراحاتلانماق. [4] . خوشنود – خوشحال [5]. موراخاص /مرخص/ – روخصات برلن، بوشادئلان، آزاد ادیلن. [6] . بو یرده «غارری دوشمان» حؤکموٚنده مخمدشاه قاجار گؤز اؤنگوٚنده توتئلیار.

……